Prawa i obowiązki

Szczegółowe objaśnienie

W postępowaniu administracyjnym organ administracji poprzez wydanie decyzji kształtuje prawa i obowiązki strony.

Organ administracji działa na podstawie i w granicach przepisów prawa. Podejmuje on czynności, które znajdują swoje oparcie w obowiązujących przepisach prawa. W toku całego postępowania dowodowego podejmuje we własnym zakresie, a także na wniosek strony wszelkie czynności, niezbędne do wyczerpującego zbadania rozpatrywanej sprawy, dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i wydania rozstrzygnięcia zgodnego z obowiązującym prawem, z uwzględnieniem w równym stopniu interesu społecznego, jak i słusznego interesu strony.

W postępowaniu, którego przedmiotem jest nałożenie na stronę obowiązku lub ograniczenie/odebranie jej uprawnienia, wątpliwości co do treści normy prawnej organ administracji rozstrzyga, poza pewnymi wyjątkami, na korzyść strony. Zatem jeśli istnieje możliwość interpretacji przepisów prawa w różny sposób, organ powinien zastosować sposób korzystny dla strony. Jednym z wyjątków do przestrzegania tej zasady jest ochrona ważnego interesu publicznego, w tym interesu państwa (jego bezpieczeństwa, obronności i porządku publicznego).

W toku postępowania organy administracji współdziałają ze sobą w zakresie niezbędnym do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego. Organ administracji nie może domagać się od strony informacji, którą sam może pozyskać.

Organ administracji prowadzi postępowanie w sposób budzący zaufanie jego uczestników do organu władzy publicznej. Postępuje on zatem zgodnie z utrwaloną praktyką, czyli rozstrzyga podobnie w analogicznych sprawach. Ewentualne odstąpienie od utrwalonej praktyki musi być uzasadnione.

Na organie administracji spoczywa także obowiązek wyczerpującego informowania strony o okolicznościach faktycznych i prawnych sprawy, które mogą mieć wpływ na wynik postępowania. W ten sposób strona chroniona jest przed negatywnymi konsekwencjami nieznajomości prawa.

Strona ma prawo (poza pewnymi wyjątkami) do czynnego udziału w postępowaniu administracyjnym, tj. organ administracji zobowiązany jest umożliwić stronie wypowiedzenie się co do zebranego materiału przed wydaniem rozstrzygnięcia. Strona może z tego prawa nie skorzystać. Organ administracji powinien także uzasadniać swoje rozstrzygnięcia, tj. wyjaśnić stronie zasadność przesłanek, którymi kieruje się organ przy załatwieniu sprawy.

Postępowanie powinno być prowadzone z zastosowaniem najprostszych w danych uwarunkowaniach środków, prowadzących do rozpatrzenia sprawy możliwie wnikliwie i szybko. Organ administracji powinien przestrzegać wskazanych w przepisach terminów załatwienia sprawy. Jeżeli w sprawie istnieje możliwość zawarcia ugody, organ administracji powinien prowadzić postępowanie w sposób, aby nakłonić strony do zwarcia takiej ugody.

W postępowaniu administracyjnym obowiązuje poza tym zasada, zgodnie z którą sprawa powinna zostać załatwiona w formie pisemnej lub w formie dokumentu elektronicznego. Sprawy załatwiane w inny sposób (np. ustnie) powinny również zostać utrwalone w aktach w formie np. protokołu lub adnotacji podpisanej przez stronę. Decyzje administracyjne, co do zasady, powinny również mieć formę pisemną.

Organy administracji publicznej umożliwiają stronie ocenę działania urzędów kierowanych przez te organy oraz ich pracowników.

Co do zasady, postępowanie administracyjne jest dwuinstancyjne, co oznacza, że strona ma prawo (poza pewnymi wyjątkami) skorzystania ze środka zaskarżenia. Decyzje ostateczne tzn. takie, które nie zostały zaskarżone w terminie, albo zostały wydane przez organy odwoławcze są trwałe. Mogą być one jednak wzruszane przy zastosowaniu nadzwyczajnego środka zaskarżenia lub zaskarżane do sądu administracyjnego w przypadku ich niezgodności z prawem.

Konkludując, strona ma realny wpływ na przebieg całego postępowania i, w konsekwencji, na kształtowanie przyznanych jej decyzją administracyjną praw lub nałożonych obowiązków. W dużej mierze od niej samej zależy załatwienie sprawy zgodnie z jej żądaniem. Zatem na stronie spoczywa obowiązek informowania organu administracji o istotnych dla prowadzonego postępowania okolicznościach i, w następstwie, przestrzegania wydanej w jej sprawie decyzji administracyjnej.